ფინანსური აუდიტის პრქტიკა აუდიტორის პასუხისმგებლობა

კითხვა: საგადასახადო შემოწმებისას გამოვლინდა სერიოზული დარღვევები, მათ შორის თაღლითობის ფაქტები. მივმართეთ აუდიტორს, რომელმაც უპირობოდ დადებითად შეაფასა შემოწმებული წლის ფინანსური ანგარიშგება. პასუხად მივიღეთ: თაღლითობის თავიდან აცილებისა და აღმოჩენის პასუხისმგებლობა აკისრია საწარმოს ხელმძღვანელობას. რამდენად კანონიერია ასეთი განმარტება. 

პასუხი: ფინანსური აუდიტის პროცედურები რეგულირდება საქართველოს კანონით “აუდიტორული საქმიანობის შესახებ” და აუდიტის საერთაშორისო სტანდარტებით. 

კანონში აუდიტორის პასუხისმგებლობაზე საერთოდ  და მათ შორის თაღლითობის თავიდან აცილებისა და აღმოჩენაზე არაფერია თქმული. აუდიტის სტანდარტების (აუდიტისა და ხარისხის კონტროლის საერთაშორისო სტანდარტები) სისტემაში კი ამ საკითხს დათმობილი აქვს სპეციალური  სტანდარტი ასს 240. “აუდიტორის პასუხისმგებლობა ფინანსურ ანგარიშგების აუდიტში თაღლითობასთან დაკავშირებით”. 

სტანდარტის თანახმად, თაღლითობისა და შეცდომების აცილებაზე და  აღმოჩენაზე პასუხისმგებლობა მართლაც ეკისრება საწარმოს ხელმძღვანელობას, ადექვატური ბუღალტრული აღრიცხვისა და შიდა კონტროლის სისტემების დანერგვისა და უწყვეტი ფუნქციონირების გზით. 

იქვეა მითითებული, რომ:

ა. ასეთი სისტემები ამცირებენ, მაგრამ ვერ აღმოფხვრიან შეცდომისა და თაღლითობის შესაძლებლობას.

ბ. აუდიტორი არ არის პასუხისმგებელი თაღლითობისა და შეცდომის თავიდან აცილებაზე. 

ვფიქრობთ, რომ სტანდარტის მოყვანილი დებულებები კონტექსტიდან ამოღებულის სახით, არ იძლევიან სრულ და ობიექტურ ინფორმაციას  აუდიტორის პასუხისმგებლობაზე და მის როლზე, აუდიტის პროცესში  თაღლითობის ფაქტების გამოვლენაში.  

“თაღლითობა” აღნიშნავს ხელმძღვანელობის, თანამშრომლების ან მესამე მხარის ერთი ან მეტი წარმომადგენლის მიერ განზრახ ჩადენილ ქმედებას, რასაც შედეგად მოჰყვება ფინანსური ანგარიშგების არასწორად წარდგენა. თაღლითობა შეიძლება გულისხმობდეს:

• ჩანაწერების ან დოკუმენტების მანიპულაციას, ფალსიფიკაციას ან შეცვლას;
• აქტივების არასწორ კლასიფიკაციასა და შესაბამის ანგარიშებზე  მიკუთვნებას;
• ოპერაციების შედეგების მიჩქმალვას ან გამოტოვებას ბუღალტრული ჩანაწერებიდან ან დოკუმენტებიდან;
• ოპერაციების ჩაწერას შინაარსის გაუთვალისწინებლად;
• ბუღალტრული აღრიცხვის პოლიტიკის არასწორად გამოყენებას.

სტანდარტი მოითხოვს, რომ აუდიტორული პროცედურების დაგეგმვისა და შესრულების დროს, აგრეთვე აუდიტის შედეგების შესახებ დასკვნის წარდგენისას, აუდიტორმა გაითვალისიწინოს ფინანსურ ანგარიშგებაში არსებითი უზუსტობების რისკი, რომელიც თაღლითობისა და შეცდომის შედეგია. ანუ აუდიტორმა უნდა შეაფასოს იმის რისკი, რომ თაღლითობამ შეიძლება გამოიწვიოს არსებითი უზუსტობების არსებობა ფინანსურ ანგარიშგებაში.

ამგვარად აუდიტორი მოიძიებს საკმარის და შესაფერის აუდიტორულ მტკიცებულებებს იმის შესახებ, რომ თაღლითობასა და შეცდომას, რომლებიც შეიძლება არსებითი იყოს ფინანსური ანგარიშგებისათვის, ადგილი არ ჰქონდა ან, თუ ამას ადგილი ჰქონდა, თაღლითობის შედეგი სათანადოდ არის ასახული ფინანსურ ანგარიშგებაში, ან შეცდომა გამოსწორებულია. ჩვეულებრივ შეცდომების აღმოჩენის ალბათობა უფრო დიდია, ვიდრე თაღლითობისა, რადგან თაღლითობას ჩვეულებრივ თან სდევს ისეთი ქმედებები, რომლებიც სპეციალურად არის ჩადენილი მის დასაფარავად.

მიუხედვადა იმისა, რომ ბუღალტრული აღრიცხვისა და შიდა კონტროლის ეფექტური სისტემების არსებობა ამცირებს ფინანსურ ანგარიშგებაში თაღლითობითა და შეცდომით გამოწვეული უზუსტობების ალბათობას, ყოველთვის იარსებებს იმის გარკვეული რისკი, რომ შიდა კონტროლმა ვერ იმუშაოს ისე, როგორც დაგეგმილი იყო. უფრო მეტიც, ბუღალტრული აღრიცხვისა და შიდა კონტროლის ნებისმიერი სისტემა შეიძლება არაეფექტური იყოს  ისეთი თაღლითობის წინააღმდეგ, რომელიც თანამშრომელთა შეთქმულების საფუძველზე ან ხელმძღვანელობის მიერ იქნება ჩადენილი. გარკვეული კატეგორიის ხელმძღვანელობას შეუძლია გვერდი აუაროს კონტროლის ისეთ სისტემას, რომელიც ეფექტურია სხვა თანამშრომლების მიერ ჩადენილი მსგავსი თაღლითობების წინააღმდეგ, მაგალითად, მას (ხელმძღვანელობას) შეუძლია ოპერაციებთან დაკავშირებული ინფორმაციის დაფარვა ან ქვეშევრდომების მართვა ისე, რომ მათ არასწორად ჩაწერონ ან დამალონ ოპერაციები.

აღნიშნულის გათვალისწინებით  სტანდარტი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ აუდიტის თანმდევი შეზღუდვების გამო არსებობს გარდაუვალი რისკი იმისა, რომ ფინანსურ ანგარიშგებაში თაღლითობითა და შეცდომით გამოწვეული არსებითი უზუსტობები შეიძლება ვერ იქნეს აღმოჩენილი; და  ფინანსურ ანგარიშგებაში თაღლითობითა და შეცდომით გამოწვეული ისეთი არსებითი უზუსტობების შემდგომში აღმოჩენა, რომლებსაც ადგილი ჰქონდა შესამოწმებელლ პერიოდში, თავისთავად არ მიანიშნებს იმაზე, რომ აუდიტორმა ვერ შეძლო აუდიტის ძირითადი პრინციპებისა და პროცედურების დაცვა. 

აუდიტორის მიერ ამ პრინციპებისა და პროცედურების დაცვა დადგინდება არსებულ ვითარებაში ჩატარებული აუდიტორული პროცედურებითა და ადექვატური აუდიტორული დასკვნით, რომელიც ეყრდნობა ამ პროცედურების შედეგებს. 

აუდიტორი, რომელიც აუდიტს ატარებს ასს-ების შესაბამისად პასუხისმგებელია იმ დასაბუთებული რწმენის მოპოვებაზე, რომ მთლიანობაში აღებული ფინანსური ანგარიშგება არ შეიცავს თაღლითობით თუ შეცდომით გამოწვეულ არსებით უზუსტობას. 

ქვემოდ მოყვანილია იმ პროცედურების არასრული ნუსხა, რომელთა შესრულება ევალება აუდიტორს თაღლითობასთან დაკავშირებული უზუსტოებების გამოვლენასთან მიმართებაში. კერძოდ, აუდიტორი ვალდებულია:

ა. მთელი აუდიტის განმავლობაში შეინარჩუნოს პროფესიული სკეპტიციზმი, იმის შესაძლებლობის აღიარებით, რომ:

• შესაძლოა არსებობდეს თაღლითობით გამოწვეული უზუსტობა, მიუხედავად სამეურნეო სუბიექტის ხელმძღვანელობისა და მართვის უფლებით აღჭურვილი პირების კეთილსინდისიერებასა და პატიოსნებაში აუდიტორის წარსული გამოცდილებისა. 
• ხელმძღვანელობა ერთადერთია, ვისაც აქვს თაღლითობის ჩადენის შესაძლებლობა, რადგან მას შეუძლია სააღრიცხვო ჩანაწერების მანიპულირება და გაყალბებული ფინანსური ანგარიშგების მომზადება.  

ბ. სამეურნეო სუბიექტისა და მისი გარემოს, მათ შორის სამეურნეო სუბიექტის შიდა კონტროლის შესწავლის მიზნით, ჩაატაროს სტანდარტით გათვალისწინებული პროცედურები, რათა მოიპოვოს ინფორმაცია თაღლითობით გამოწვეული არსებითი უზუსტობის რისკების გამოსავლენად. 

გ. დაადგინოს და შეაფასოს თაღლითობის მიზეზით გამოწვეული არსებითი უზუსტობის რისკები ფინანსური ანგარიშგებისა და მტკიცების დონეზე, ოპერაციების კატეგორიებისათვის, ანგარიშთა ნაშთებისათვის და განმარტებითი შენიშვნებისათვის. 

დ. შეაფასოს, შეიძლება თუ არა რომ ანალიზური პროცედურების ჩატარების დროს გამოვლენილი არაორდინარული ფაქტები, მოვლენები და ურთიერთობები მიუთითებდეს თაღლითობით გამოწვეულ არსებით უზუსტობის რისკზე. 

ე. გააანალიზოს, შეიძლება თუ არა რომ აუდიტორის მიერ მოპოვებული სხვა ინფორმაცია  მიუთითებდეს თაღლითობით გამოწვეულ, არსებითი უზუსტობის რისკზე. 

ვ. განსაზღვროს საერთო საპასუხო ქმედებები თაღლითობის მიზეზით გამოწვული არსებითი უზუსტობის შეფასებული რისკების აღსაკვეთად.  

ზ. რაიმე უზუსტობის გამოვლენის შემთხვევაში შეაფასოს,  მიუთითებს თუ არა ასეთი უზუსტობა თაღლითობაზე. ასეთი მინიშნების გამოვლენის შემთხვევაში აუდიტორი ვალდებულია შეაფასოს ამ უზუსტობების შედეგები აუდიტის სხვა ასპექტებთან მიმართებაში, განსაკუთრებით, ხელმძღვანელობის მიერ წარმოდგენილი  ოფიციალური ინფორმაციის სანდოობასთან მიმართებაში, იმის აღიარებით,  რომ თაღლითობის ესა თუ ის ფაქტი სავარაუდოდ არ იქნება ერთადერთი შემთხვევა.

ბუნებრივია კითხვა, რამდენად არსებითი შეიძლება იყოს აუდიტორის პასუხისმგებლობა თაღლითობის გამოვლენაზე, როდესაც აუდიტორი არ არის გამომძიებელი, მითუმეტეს გამომძიებელი სპეციალიზებული სამეურნეო, სააღრიცხვო, საგადასახადო დანაშაულის სფეროში. თაღლითობის უკან კი როგორც წესი დგანან თაღლითობაში საკმაოდ, ხშირად კი ზედმიწევნით გამოცდილი “პროფესიონალები”.

აუდიტის სტანდარტები აუდიტორისაგან არ მოითხოვენ გამოძიებასა და მითუმეტეს გამოვლენილ უზუსტობების სამართლებრივ შეფასებას. აუდიტორი ვალდებულია დროულად, სრულად შეასრულოს სატანდარტების მოთხოვნები, გამოიყენოს ექსპერტის (ექსპერტების) ცოდნა, თუ ბუღალტრული აღრიცხვისა და აუდიტის გარდა სხვა სფეროში ექსპეტული ცოდნა აუცილებელია საკმარისი და შესაფერისი აუდიტორული მტკიცებულებების მოსაპოვებლად. 

მიგვაჩნია, რომ მხოლოდ ჩამოთვლილი პროცედურებისა და ასს-ებით გათვალისწინებული ყველა სხვა მოთხოვნის დაცვის პირობებში უჩნდება  აუდიტორს უფლება, მიუთითის სტანდარტის იმ დებულებებზე, რომელთა თანახმად:

ა. აუდიტორი არ არის პასუხისმგებელი თაღლითობისა და შეცდომის თავიდან აცილებაზე. 

ბ. აუდიტის თანდაყოლილი შეზღუდვების გამო, არსებობს იმის თანდაყოლილი რისკი, რომ ფინანსური ანგარიშგების ზოგიერთი არსებითი უზუსტობა შეიძლება შეუმჩნეველი დარჩეს, თუნდაც აუდიტი სათანადოდ იყოს დაგეგმილი და ჩატარებული ასს-ების შესაბამისად. 

სტანდარტის დანართში მოყვანილია თაღლითობის ტიპების კლასიფიკაცია, თაღლითობის რისკის ფაქტორების მაგალითები, იმ სავარაუდო აუდიტორული პროცედურების მაგალითები, რომლებიც გამიზნულია თაღლითობის მიზეზით გამოწვეული არსებითი უზუსტობის შეფასებული რისკების აღსაკვეთად. მესამე დანართში მოყვანილია იმ გარემოებათა მაგალითების გრძელი ნუსხა, რომლებიც მიუთითებენ თაღლითობის ალბათობაზე და წარმოდგენილ ფინანსურ ანგარიშგებაში გაყალბებით გამოწვეულ უზუსტობებზე.

ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს კიდევ ერთი, ჩვენის აზრით ძალზე საგულისხმო გარემოება. საქმე იმაში გახლავთ, რომ აუდიტის სტანდარტები არამარტო აყალიბებენ პროცედურებსა და მოთხოვნებს, რომელთა შესრულების პირობებში, საკმაოდ მაღალია აუდიტორების მიერ თაღლითობის რისკების გამოვლენის ალბათობა, სტანდარტების ითვალისწინებენ ასეთი მოთხოვნების შესრულების უზრუნვეყოფის, მათ შორის აუდიტორის საქმიანობის ხარისხის კონტროლის საკმაოდ დახვეწილ პროცედურებსაც. 

მკითხველის კითხვებზე პასუხი მომზადებულია აუდიტისა და ხარისხის კონტროლის საერთაშორისო სტანდარტების 2009 წლის ქართული გამოცემის მიხედვით. საგულისხმოა, რომ სტანდარტების წინა ქართული გამოცემისაგან განსხვავებით, ახალ გამოცემაში ძალზე დიდი ადგილი აქვს დათმობილი საწარმოს ხელმძღვანელობის პასუხისმგებლობას აუდიტის პრაქტიკულად ყველა ეტაპზე და პრაქტიკულად არაფერია თქმული აუდიტორისა და აუდიტორული ფირმების გარანტიების შესახებ, შესრულებული აუდიტის სამუშაოების ხარისხზე და გაცემულ აუდიტორულ დასკვნაზე. მიგვაჩნია, რომ ასეთ პირობებში საგადახადო კონტროლის ფუნქციების თუნდაც ნაწილობრივი გადაცემა აუდტორებისა და აუდიტორული ფირმებისათვის მოითხოვს სერიოზულ დაფიქრებას. 

ნინო იაშვილი 

შპს "Financial Outsource"-იs

იურიდიული კონსულტანტი,

ადვოკატი

ლიზინგი

"სიმდიდრე მოაქვს ქონების გამოყენებას 
და არა საკუთრების უფლებას".
                                              არისტოტელე  




ტერმინი "ლიზინგი", სათავეს იღებს ინგლისური სიტყვიდან "Lease" და ნიშნავს ქონების აღებას/გადაცემას ქირის საფასურით ანუ ქირავნობას. ადექვატურ ცნებებს შეხვდებით სხვა ევროპულ ენებშიც: ქართულში_"ქირავნობა", "იჯარა"; გერმანულში - mitvertag kredit; ესპანურში - arrendamiento finansiero; იტალიურში - credito  arrendamiento. ასეთი ოპერაციების ამსახველი ტერმინები იქნება სხვა, არაევროპულ ენებშიც, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ არენდის ოპერაციების აღწერილობა გვხვდება შუმერულ თიხის დაფებზე და ხამურაბის კანონებში, არა-ერთი ათასი წლის წინ. მიუხედავად ამისა, მეტ წილ შემთვევებში, ქვეყნების უმრავლესობაში გამოიყენება ტერმინი "Leasing", ვიდრე ქვეყნის ენის შესაბამისი ექვივალენტი.
ანსხვავებენ: 
*მოკლევადიან იჯარას, რომელსაც ხშირად უწოდებნ "რენტინგს". ასეთი ოპერაციები ითვალისწინებენ დანადგარ-მოწყობილობების გადაცემას დროებით სარგებლობაში ერთ წლამდე ვადით, შემდგომი გამისყიდვის უფლების გარეშე არენდატორის მიერ.
*საშუალო ვადიან იჯარას, ანუ "ჰაირნგს", ერთიდან სამ წლამდე ვადით. მოკლევადიანი და საშუალო ვადიანი იჯარა მიეკუთვნება, ჩვეულებრივი, ოპერტაიული იჯარის კატეგორიას. ასეთი იჯარის პირობებში, ერთი საიჯარო ვადის განმავლობაში არ იფარება იჯარის ობიექტის შეძენის ხარჯები. ოპერატიული იჯარის პირობებში, ობიექტის დაკარგვისა და გაფუჭების რისკი რჩება იჯარის გამცემს. ასეთი იჯარის განაკვეთები შედარებით მაღალია, ვიდრე ფინანსური იჯარის შემთხვევაში, რადგან არ არის გარანტირებული აქტივის შეძენაზე გაწეული ხარჯების ანაზღაურება.
*ლიზინგი (ფინანსური იჯარა, კაპიტალური იჯარა, გრძელვადიანი იჯარა გამოსყიდვის უფლებით), რომელიც უნდა აკმაყოფილებდეს ასეთი იჯარის მიმართ წაყენებულ მოხოვნებს. 
თავისთავად, იჯარის ვადა არ არის ლიზინგის განმსაზღვრელი პარამეტრი. ადვილი შესაძლებელი, რომ 4 წლის ვადით იჯარით გაცემული დანადგარი, 4 წლიანი სასარგებლო გამოყენების ვადით, სრულად პასუხობდეს  ლიზინგისადმი  (იჯარას გამოსყიდვის უფლებით) წაყენებულ მოთხოვნებს, ახალაშენებული კაპიტალური შენობის 10 წლიანი იჯარა კი არა. 
ბასს17-ს თანახმად ფინანსური იჯარა გულისხმობს აქტივთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი რისკისა და ეკონომიკური სარგებლის გადაცემას მოიჯარეზე. საკუთრების უფლება შეიძლება გადაცემული იქნას, ან არა. 
ლიზინგთან დაკავშირებული ურთიერთობები რეგულირდება საქართველოს კანონით “სალიზინგო საქმიანობის ხელშეწყობის შესახებ”. საერთაშორისო ეკონომიკურ ურთიერთობებში, ლიზნგი რეგულირდება “საერთაშორისო ფინანსური იჯარის შესახებ ოტავის კონვენციით”. 
იჯარის ლიზინგად, ფინანსურ იჯარად აღიარების კრიტერიუმები რეგულირდება ნაციონალური კანონმდებლობით და პრაქტიკულად ცოტათი თუ განსხვადებიან ერთმანეთისაგან.
კლასიკური სალიზინგო ოპერაციის სქემა ასეთია:
1. პოტენციალური ლიზინგის ამღები, რომელიც დაინტერესებულია კონკრეტული ქონების მიღებაში, მის ხელთ არსებული ინფორმაციის, რეკომენდაციებისა და წინასწარ მიღწეული შეთანხმებების საფუძველზე ირჩევს მისთვის საინტერესო აქტივის მომწოდებელს. 
2. ირჩევს სალიზინგო კომპანიას და დებს მასთან სალიზინგო ხელშეკრულება, რომლის თანახმად, ლიზინგის გამცები (როგორც წესი სალიზინგო კომპანია) საკუთარი სახსრებით იძენს ლიზინგიის ამღების მიერ შერჩეულ ქონებას და გადასცემს ლიზინგის ამღებს ხელშკერულებით განსაზღვრული პირობებით.  
სალიზინგო გარიგების  ანუ ლიზინგის სუბიექტები არიან: 
ა.სალიზინგო ფირმები და კომპანიები (ლიზინგის გამცემი) - იურიდიული პირი (მეწარმე ფიზიკური პირი), რომელიც ახორციელებს სალიზინგო საქმიანობას, ხელშეკრულების საფუძველზე ლიზინგის ამღებს ლიზინგით გადასცემს, მის მერ შერჩეულ ლიზინგის საგანს.  
ბ.საწარმო-ლიზინგის ამღები. ლიზინგის ამღები არის იურიდიული ან მეწარმე ფიზიკური პირი, რომელიც მისთვის საჭირო ქონებას იღებს ლიზინგით.
გ.ლიზინგის ობიექტის მიმწოდებელი_საწარმო დამამზადებელი ან მეწარმე ფიზიკური, რომელიც ახდენს ლიზინგის ობიექტის  მიწოდებას ლიზინგის გამცემისათვის.
ლიზინგის ოპერაციის არაპირდაპირ მონაწილედ მიიჩნევა კომერციული ან საინვესტიციო ბანკები, რომლებიც აფინასებენ სალიზინგო ოპერაციებს, სადაზვევო კომპანიები, რომლებიც იღებენ პასუხიმგებლობას, თუ გარიგების ერთერთი მხარე არ შეასრულებს ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებას, საშუამავლო ორგანიზაციები და სალიზინგო ბროკერები.
ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს ლიზინგის ისეთი აღიარებული უპირატესობები, რომლებიც გამომდინარეობენ ლიზინგის, როგორც ფინანსური იჯარის თავისებურებებიდან როგორებიცაა: 

• ამცირებს მოთხოვნას საკუთარ სასტარტო კაპიტალზე.
• ფინანსირების ხელმისაწვდომი წყარო, როგორც წესი ლიზინგის საგანი ხდება ლიზინგის ამღების ვალდებულებების შესრულების გარანტია.  
• ფინანსური დაგეგმვის მოქნილი ინსტრუმენტი (სალიზნგო კომპანიასან თანხმდება  გადხდის გარფიკი. 
• ლიზინგის ხელშეკრულების ვადა როგორც წესი მეტია კრედიტის ვადებზე, რაც ამცირებს პერიოდული სალიზინგოპ გადასახადლების მოცულობას. 
• საწარმოს უნარჩუნებს და პრაქტიკულად უზრდის საკრედიტო პოტენციალს, რადგან ლიზინგის საგანი აისახება ლიზინგის ამღების ბალანსზე და ზრდის მის აქტივებს. 
• რიგი ქვეყნების კანონმდებლობა ითვალისწინებს სალიზინგო გადასახადელების სრული მოცულობით მიეკუთვნებას მიდინარე საოპერაციო ხარჯებზე, რაც ამცირებს მოგების გადასახადით დასაბეგრ ბაზას და აუმჯობესებს ბალანსის სტრუქტურას. 

ერთი შეხედვით, ლიზინგი ძალზე წააგავს ძირითადი საშუალებების შეძენას კრედიტით.  თუმცა დანსხვავება ამ ორ ოპრაცია შორის ერთობ არსებითია. მათ შორის აღსანიშნავია:

*კრედიტით შეძენილი ძირითადი საშუალებები ხდება კრედიტის ამღების საკუთრება; ლიზინგით აღებული ქონება რჩება ლიზინგის გამცემის საკუთრებაში

*ლიზინგის ამღები, ლიზინგით ძირითად საშუალებას იღებს გარკვეული ვადით, რომლის გასვლის შემდეგ მას უფლება აქვს ქონება დაუბრუნოს ლიზინგის გამცემს.

*კრედიტით აღებული ქონების მოვლა პატრონობაზე სრული პასუხისმგებლობა ეკისრება კრედიტის ამღებს (მყიდველს). ლიზინგის ხელშეკრულება, შესაძლოა ითვალისწინებდეს ლიზინგის ობიექტის მთლიანად ან აწილობრივ მომსახურებას, ლიზინგის გამცემის მიერ.

ლიზინგის დროს, ლიზინგის ობიექტზე საკუთრებას ინარჩუნებს ლიზინგის გამცემი. ლიზინგის მიმღები ლიზინგის ობიექტს იღებს დროებით მფლობელობასა და სარგებლობაში, რისთვისაც ლიზინგის გამცემს უხდის სათანადო საზღაურს.  ასეთი საზღაურის სიდიდე, გადახდის წესი და პერიოდულობა განისაზღვრება ორმხრივი ხელშეკრულებით ლიზინგის გამცემსა და ლიზინგის ამღებს შორის.
როგორც ვხედავთ, ლიზინგი საუკეთესო საშუალებაა საკუთარი ბიზნესის წარმოებისათვის, როდესაც მეწარმეს არა აქვს საკუთარი სახსრები ძვირად ღირებული ძირითადი საშუალებების შესაძენად და არა მარტო ასეთ შემთხვევბში. მაშინაც კი, როდესაც საწარმოს აქვს საჭირო სახსრები ლიზინგის ობიექტის შესაძენად, შესაძლოა მან ეს არ გააკეთოს სულ ცოტა სამი მიზეზით: 
1. არ სურს აიღოს კრედტი და ერთდროულად გადაიხადი ძირითადი საშუალების ღირებულება;
2. არ სურს გახდეს ლიზინგის ობიექტის მესაკუთრე და აიღოს საკუთრებასთან დაკავშირებული ვალდებულებები
3. სურს გამოიყენოს ლიზინგთან დაკავშრებული შეღავათები.
ლიზინგის ობიექტი შესაძლოა იყოს ნებისმიერი უძრავი და მოძრავი  ქონება, რომელიც მიღებული კლასიფიკაციის თანახმად მიეკუთვნება ძირითად საშუალებებს.
საყოველთაოდ აღიარებული მიდგომების თანახმად, სალიზინგო კანონმდებლობა ითვალისწინებს სალიზინგო ოპერაციის შემდეგ თავისებურებებს:
• ლიზინგის ობიექტსა და ლიზინგიის ობიექტის მიმწოდებელს ირჩევს ლიზინგის ამღები;
• ლიზინგის ობიექტი, ლიზინგის ამღების მიერ გამოიყენება მხოლოდ ლიზინგის ხელშეკრულებით განსაზღვრული მიზნებისათვის.
• ლიზინგის გამცემი, ლიზინგის ობიექტს შეიძენს მხოლოდ ლიზინგის ამღებისათვის გადასაცემად;
• სალიზინგო გადასახდელები, ლიზინგის მთელი პერიოდისათვის უნდა შეიცავდეს ლიზინგის ობიექტის სრულ ღირებულებას, ხელშეკრულების დადების მომენტისათვის და ლიზინგის გამცემის სარგებელს.
• ლიზინგი არის შიგა, როდესაც ლიზინგის ოპერაციის ყველა მონაწილე არის ქვეყნის რეზიდენტი და საერთაშორისო, როდესაც ოპერაციის მონაწილეთაგან ერთი მაინც არის ქვეყნის არარეზიდენტი.
• ლიზინგით გადაცემული ქონება, ლიზინგის მთელი ვადის განმავლობაში რჩება ლიზინგის გამცემის საკუთრებაში.
• ხელშეკრულება შეიძლება ითვალისწინებდეს ლიზინგის ამღების უფლებას, შეიძინოს იჯარის ობიექტი, საიჯარო ვადის გასვლის შედეგ.
• მხარეების შორის დადებული ხელშეკრულება, შეიძლება ითვალისწინებდეს იჯარის ობიექტის დაჩქარებულ ამორტიზაციას, მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილი წესით. 
ცნობილია სალიზინგო ოპერაციების რამდენიმე კლასიფიკაცია. მათ შორის:
სალიზინგო ქონებასთან დამოკიდებულების მიხედვით: 

• _სუფთა ლიზინგი - როდესაც ლიზინგის ობიექტის მომსახურების სრულ ხარჯებს კისრულობს ლიზინგის ამღები.
•  სრული ანუ სრული მომსახურებით - როდესაც ლიზინგის გამცემი კისრულობს ლიზინგის ობიექტის მომსახურების სრულ ხარჯებს;
• ნაწილობრივი - როდესაც ლიზინგის გამცემს ეკისრება მომსახურების მხოლოდ ნაწილი.

ფინასირების წყაროს მიხედვით, ლიზინგის ოპერაციები იყოფა:

• ვადიანი   ლიზინგი, როდესაც სახეზეა ქონების ერთჯერადი ლიზინგი;
• განახლებადი ლიზინგი, როდესაც პირველი ლიზინგის  ვადის ამოწურვისთანავე, ხდება ლიზინგის ხელშეკრულების განახლება; 

ლიზინგის გარიგების მონაწილეთა მიხედვით:

• პირდაპირი ლიზინგი, როდესაც ქონებას ლიზინგით გასცემს მისი მესაკუთრე,  ანუ ოპერაციაში მონაწილეობს მხოლოდ ორი მხარე: ლიზინგის გამცემი (ქონების მესაკუთრე) და ლიზინგის ამღები.
• ირიბი ლიზინგი, რომლის დროსაც  ლიზინგჰით ქონების გადაცემა ხდება შუამავლის მონაწილეობით. ასეთი სახის ოპერაცია ახლოსაა კლასიკური ლიზინგის ოპერაციის სქემასთან, როდესაც ოპერაციაში მონაწილეობენ: მომწოდებელი, ლიზინგის გამცემი და ლიზინგის ამღები.
• ლიზინგი მრავალი მხარის მონაწილეობით. ლიზინგის ასეთი ფორმა გამოიყენება რთული, მსხვილმასშტაბიანი სალიზინგო ოპერაციების განსახორციელებლად.

ლიზინგის პრაქტიკაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია "უკუ ლიზინგის" (დაბრუნებადი ლიზინგის) ოპერაციებს, რომელიც წარმოადგენს იპოთეკის თავისებურ ალტერნატივას. ასეთი ოპერაციის სქემა ასეთია: ქონების მესაკუთღე ყიდის თავის ქონებას და დაუყოვნებლივ იღებს  ქონებას ლიზინგით. შედეგი ძალზე საგულისხმოა. გამყიდველი იღებს ქონების ღირებულებას, ლიზინგით იღებს თავისივე გაყიდულ ქონებას და უფლებას, ლიზინგის ვადის გასვლის შემდეგ ამავე ქონების შესყიდვის უფლებას, საკმაოდ შეღავათიან პირობებში.
სალიზინგო ურთიერთობების საუკუნოვანი პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ ლიზინგი არის ძირითადი საშუალებების შეძენის, საწარმოო სიმძლავრეების გაფართოების, მოდერნიზაციისა და განხლების, ტექნიკური პროგრესის თანამეროვე მიღწევების დროული გამოყენების,  კონკურენტული უპირატესობების შექმნისა და შენარჩუნების ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური და პრაქტიკულად უალტერნატივო გზა, რამენადმე  არსებითი კაპიტალური დაბანდებების გარეშე. ასეთი შეფასების ნათელი დადასტურებაა სალიზინგო ოპერაციების სერიოზული წინსვლა  ქართულ ბაზარზე.  

giorgi xatიაშვილი 


შპს "Financial Outsource"-იs
direqtori
finansisti

ბუღალტრული ლექსიკონი

sagadasaxado kodeqsSi gaCnda axali terminebi:   kastodianuri, faqtoringi, svopi, forvardi, fiuCersi da sxva, romlebic ar arian ganxiluli kodeqsSi gamoyenebuli terminebis ganmartebaSi. gTxovT SeZlebisdagvarad gangvimartoT isini, Tu aseTi terminebi saerTod saWiroa buRaltrebisaTvis.

zemoT moyvanili terminebi moyvanilia sagadasaxado kodeqsis me-15 muxlSi “finansuri instrumnetebi. finansuri operacia da finansuri momsaxureba” da mTliand exeba warmoebul finansur instrumnetebs, warmoebul fasian qaraldebs.  

kastodianuri. kastodiani aris depozitari romelic emsaxureba kerZo da institucionalur investorebs. specializebuli kastodianuri firmebi eriodebian kastodianur saqmianobasTan sxva ekonomikur saqminaobas. Tumca aseTi firmebis umravlesoba  ar aris specializebuli da klientebs sTavazoben: sabanko sakredito, sadilero, sabrokero, sakuTrebis mindobil marTvis, safinanso bazris momsaxurebis sxva saxeebs. arsebobs kastodianuri bankebi, romlebsac gansakuTrebuli adgili ukaviaT saerTaSoriso finansur bazarze_uzrunvelyofen kavSirs fasiani qaRaldebis nacionalur bazrebs Soris.  

ofcioni_xelSekruleba romliTac potencialuri myidveli da potencialuri gamyidveli iReben uflebas (ara valdebulebas) gayidon an iyidon  saqoneli (fasiani qaRaldebi) winaswar SeTanxmebul fasad momavalSi, xelSekrulebiT gansazRvrul momentSi, an drois gansazRvrul monakveTSi. ofcioni ganekuTvneba warmoebul finansur instrumentebs da SeiZleba iyos: ofcioni yidvaze, ofcioni gayidvaze, ormxrivi ofcioni, sabirJo, arasabirJo ofcionebi da sxva.   

asxvaveben amerikul da evropul ofcionebs. amerikuli ofcionis dafarva SeiZleba nebismier dRes ofcionis vadis amowurvamde. sxva sityvebiT Tu vityviT, aseTi ofcionis xelSekruleba gansazRvravs periods, drois monakveTs, romlis ganmalobaSic SeiZleba ofcionis Sesruleba. evropuli ofcioniT Sesruleba daiSveba mხოlod xelSekrulebiT gansazRvrul dRes.

_ofcionis premia_aris Tanxa, romelsac ofcionis myidveli uxdis ofcionis gamyidvels, ofcionis xelSekrulebis dadebisas. ofcionis premia faqtiurad aris ofcionis fasi. 

_cnobilia ofcionis ara-erTi modeli - binomaluri, xestonis, monte karlos, koqs-rubinSteinis da sxva. literaturaSi SexvdebiT egzotikur ofcionebs: vanilis ofcioni, aziuri, rTuli, svopcioni da sxva.

svopi_savaWro finansuri operacia rodesac saqonlis, fasiani qaRaldebis yidvis garigebas Tan axlavs kontrgarigeba imave saqonlis, fasiani qaRaldebis uku Sesyidvis Taobaze garkveuli drois Semdeg imave an gansxvavebuli pirobebiT. rogorc wesi gamoiyeneba aqtivebisa da valdebulebebis zrdis, riskebis Semcirebis, mogebis misaRebad. asxvaveben: procentul, savaluto, aqciebis, Zvirfasi liTonebis svopebs.

faqtoringi_finansuri momsaurebis kompleqsi, romelsac faqtoringuli kompania, rogorc wesi banki uwevs klients romelic axorcielebs saqonlis miyidvasa da momsaurebis gawevas kreditiT  (angariSsworebis gadavadebiT). Mmomsaxurebis arsi mdgomareobs klientis debitoruli davalianebebis SesyidvaSi, faqtoringuli kompaniis mier. faqtoringis momsaureba moicavs, rogorc gamyidvelis davalianebebis amoRebas, ise zedamxedvelobas myidvelis finansur mdgomareobaze, droulad atyobinebs debitors angariSsworebis vadis dadomis Sesaxeb, axdens davalianebebis urTierT Sedarebas.

sindicireba_forfeiteruli operciebis bazarze myidvelebis, bankebisa da kreditorebis garTianeba. gaerTianeba xdeba xelSekrulebis safuZvelze, romliTac forfeiterebi Tanxmdebian, forfeiteruli qaRaldebis ra nawils SeiZens TiToeuli maTgani. rogorc wesi xelSekrulebis TiToeuli monawile forfeiteri, yidulobs konkretuli saxis forfeiterul dokumentebs. 

forfeitingi_finansuri agentis mier kreditoris winaSe msesxeblis finansuri valdebulebis Sesyidvis operacia. Fforfeitingis, rogorc savaWro garigebis finansirebis operaciis  arsia_xelSekrulebasTan dakavSirebuli yvela riskebis gadasvla forfeiterTan, gamyidvelze ukuqcevis uflebis gareSe. Fforfeiteruli operaciebis ZiriTadi obieqtebia martivi da gadasapirebel Tamasuqebi. Aarsebobs forfeiteruli fasiani qaRaldebis meoradi bazari.

forvardi_(forvarduli kontraqti). warmoebuli finansuri instrumenti, xelSekruleba_romlis Tanaxmad  erTi mxare valdebulebas iRebs xelSekrulebiT gansazRvrul vadaSi miawodos meore mxares (myidvels) saqoneli (sabazo aqtivi), an Seasrulos alternatiuli fuladi valdebuleba, myidveli valdebulebas iRebs miiRos sabazo aqtivi da moaxdinos angariSsworeba. am xelSekrulebis Tanaxmad, mxareebs uCndebaT Semxvedri  fuladi valdebulebebi, romelic damokidebulia sabazo aqtivis maCveneblebze valdebulebis Sesrulebis momentisaTvis xelSkerulebiT gansazRrul vadaSi.

       forvarduli garigeba SiZleba iyos:

saanagariSsworebo forvardi_miwodebis gareSe, romelis ar sruldeba sabazo aqtivis miwodebiT.

miwodebis forvardi_vadiani sabirJo garigeba, romelic sruldeba sabazo aqtivis miwodebiT. 

forvardi Ria TariRiT_forvarduli xelSekruleba, romelSic ar aris miTiTebuli Sesrulebis TariRi (vada).

fiuCersi_(fiuCersuli kontraqti) warmoebuli finansuri instrumenti, sabazo aqtivis yidva-gayidvis standartuli vadianis sabirJo garigeba. aseTi garigebis dadebisas mxareebi aTanxmeben mxolod fasebsa da miwodebis vadebs. aqtivis danarCeni parametrebi: raodenoba, xarisxi, SefuTva, partiis sidide da sxva SeTamxmebulia sabirJo kontraqtis specifikaciaSi. mxareebi pasuxisმგებელნი arian birJis winaSe kontraqtis srulad Sesrulebamde.

fiuCersi praqtikulad warmoadgens forvarduli garigebis standartul formas, romelic moZraobs organizebul bazarze birJis SigniT centralizebuli angariSsworebiT. iseve rogorc forvarduli garigeba, fiuCersic SeiZleba iyos saangariSsworebo da miwodebis.  

saangariSsworebo fiuCersi gulisxmobs, rom xelSekrulebis Sesrulebis TariRisaTvis myidvelma inda SeiZinos da gamyidvelma gayidos specifikaciiT gansazRvruli sabazo aqtivis, specifikaciiT gansazRvruli odenobiT. miwodeba xdeba xelSekrulebis TariTisaTvis arsebuli fasiT. im SEmTxvevaSi, Tu xelSekrulebis vadis amowurvisas gamyidvels ar aRmoaCndeba xelSekrulebiT gansazRvruli sabazo aqtivi, gamyidveli jarimdeba.

sangariSsworebi fiuCersi gulisxmobs, rom xelSekrulebis mxareebs Soris xdeba mxolod fuladi angariSsworeba sabazo aqtivis saxleSekrulebo da mimdinare fass Soris sxvaobiT, xelSekrulebis Sesrulebis TariRisaRvis

kliringi_unaRdo angariSsworebebi qveynebsa da kompaniebs Soris erTmaneTisaTvis miyiduli saqonlisa da gaweuli momsaxurebisaTvis, urTierTCaTvlebisa da sagadamxdelo balansis safuZveze. kliringul operaciebSi, kliringis subieqti gamodis Suamavlad da erTdroulad iRebs rogorc gamyidvelis ise myidvelis rols konkretul operaciaSi. zogjer aseT operaciebs uwodebn sakopensacio operaciebs. Kkliringi aseve gamoiyeneba sabanko operaciebSi  urTierTdavalianebebis gasasufTaveblad. asaxvaveben sabanko, kompaniaTa Soris, saxelmwifoTa Soris, bankTaSoris klirings, kerZo da saxelmwifo sakliringo dawesebulebebs.

       saWiro Tu ara გanxiluli terminebi buRaltrebisaTvis? rოdesac terminebis moyvanilia sagadasaxado kodeqsSi, finansuri instrumentebs specialuri standarti aqvs daTmobili aRricxvis standartebSi, qveyanaSi yalibdeba fasiani qaRaldebis bazari, civilizebuli ekonomikuri urTierTobebis aucilebeli elementi, vfiqrobT, rom warmoebuli finansuri instrumentebis ganmartebebis codna zedmeti ar iqneba saqmiani urTierTobebis monawile adamianebis, maT Soris buRaltrebisTvisac. 

ნინო იაშვილი 


შპს "Financial Outsource"-იs
იურიდიული კონსულტანტი
ადვოკატი






P.S. არ არის გამორიცხული არსებობდეს zemoT მოყვანილი ტერმინების სხვა არა-ერთი განმარტებაც. Cven SevecdebiT gamovaqveynoT gansxvavebuli mosazrebebi სტატიაში მოყვანილი ცნებების ირგვლი.